Maj to szczególny czas, dla baców, którzy wypędzają owce na hale.
Wypas owiec, podobnie jak każda inna działalność człowieka, nie pozostaje bez wpływu na środowisko przyrodnicze i krajobraz. W jego wyniku dochodzi do zmian pokrycia terenu, które polegają na pojawianiu się nieleśnych zbiorowisk roślinnych czy rozbudowie zabudowy gospodarczej. Zmianie ulegają także zachodzące procesy przyrodnicze (ich rodzaj i intensywność). W efekcie działalności pasterskiej wytwarza się nowy podtyp krajobrazu kulturowego, jakim jest krajobraz pasterski.
Jakie wartości przyrodnicze beskidzkie hale? Poniżej niektóre z nich:
Hala Radziechowska
Rozległa polana położna po obu stronach grzbietu górskiego łączącego Magurkę Radziechowską z Glinnym, na wysokości 980-1040 m n.p.m. Wypas owiec prowadzony był tu regularnie do przełomu lat 80. i 90. XX w., a ostatni szałas spłonął na początku lat 90. ub. wieku. Aktualnie znajduje się tu szałas wybudowany w ramach programu Owca Plus, w ramach tego programu prowadzony jest także wypas owiec.
Na polanie wykształciło się zbiorowisko mietlicy pospolitej i kostrzewy czerwonej Agrostis capillaris-Festuca rubra. Ponadto spotkać tu można cenną przyrodniczo zachodniokarpacką murawę bliźniczkową Hieracio (vulgati)-Nardetum. Miejscami rosną zbiorowiska z kłosówką miękką Holcus mollis oraz z sitem rozpierzchłym Juncus effusus. Cennym zbiorowiskiem jest także kwaśna młaka górska Carici canescentis-Agrostietum caninae, porastająca źródlisko z wodopojem dla owiec. W wielu miejscach halę pokrywa zbiorowisko borówki czarnej Vaccinium myrtillus. Występuje także zespół maliny właściwej Rubetum idaei. Widać także postępującą sukcesję lasu – z roku na rok zwiększa się liczba drzew: świerka pospolitego Picea abies, brzozy brodawkowatej Betula pendula i jarzębu pospolitego Sorbus aucuparia. Z roślin chronionych spotkać można torfowca Sphagnum sp. i fałdownika nastroszonego Rhytidiadelphus squarrosus.
wypas owiec na Hali Radziechowskiej
Abrahamów
Nazwa przysiółka oraz grzbietu górskiego rozdzielającego doliny potoków Żabnica i Cięcinka. Południowo-zachodnie stoki grzbietu opadające ku dolinie Żabicy są strome i w większości zalesione. W przeszłości stoki te były w znacznym stopniu wylesione, co miało związek z zjawiskiem określanym jako „głód ziemi”. W XIX wieku Żywiecczyzna borykała się z problemem przeludnienia, co przyczyniało się do lokalizacji pól uprawnych w bardzo niekorzystnych miejscach – często na stromy stokach i znacznych wysokościach nad poziomem morza. Obecnie na wielu dawnych polach uprawnych i polanach Abrahamowa (szczególnie tych wyżej położonych) z powodów ekonomicznych zaprzestano ich rolniczego wykorzystywania, przez co stopniowo zarastają lasem. W znacznie większym stopniu wylesione są stoki północno-wschodnie opadające ku dolinie Cięcinki, ale i tutaj można obserwować proces sukcesji wtórnej lasu.
Współcześnie polany na Abrahamowie porasta głównie cenna przyrodniczo łąka kośna z rzędu łąk świeżych Arrhenatheretalia (związku Arrhenatherion) oraz zbiorowisko mietlicy pospolitej i kostrzewy czerwonej Agrostis capillaris-Festuca rubra. Ze względu na znaczną powierzchnię polan spotkać można miejscami także wiele innych zbiorowisk roślinnych: cenne zachodniokarpacką murawę bliźniczkową Hieracio (vulgati)-Nardetum i zespół ostrożenia łakowego Cirsietum rivularis, a także pastwisko z kostrzewą czerwoną i grzebienicą pospolitą Festuco-Cynosuretum, zbiorowisko z kłosówką wełnistą Holcus lanatus, zespół sitowia leśnego Scirpetum sylvatici, zbiorowisko z śmiałkiem darniowym Deschampsia caespitosa, zbiorowisko z jeżyną fałdowaną Rubus plicatus, zespół tojeści pospolitej i wiązówki błotnej Lysimachio vulgaris-Filipenduletum oraz zbiorowisko borówki czarnej Vaccinium myrtillus. Z roślin chronionych spotkać można tu dziewięćsiła bezłodygowego Carlina acaulis, mieczyka dachówkowaego Gladiolus imbricatus i kruszczyka błotnego Epipactis palustris.
Przez polany przebiega czerwony Główny Szlak Beskidzki na odcinku Węgierska Górka – stacja turystyczna „Słowianka” i dalej w kierunku Hali Rysianki oraz Transbeskidzki Szlak Konny.
Hala Bacmańska (Motykowa)
Hala położona na południowo-zachodnich stokach Boraczego Wierchu na wysokości 1110-1190 m n.p.m. W przewodnikach i na mapach można spotkać się także z nazwą Hala Motykowa, pochodzącą od należącego do miejscowości Złatna osiedla Motykówka. Jej pierwsza nazwa z kolei bez wątpienia związana jest z gospodarką pasterską i pochodzi od słowa „bacman”, co prawdopodobnie jest zbitką słowa pochodzenia wołoskiego „baca” i niemieckiego „der Mann”, co daje „bacę – człowieka” – osobę sprawującą funkcję starszego pasterza, zwierzchnika społeczności pasterskiej na hali.
Halę porasta cenna zachodniokarpacka murawa bliźniczkowa Hieracio (vulgati)-Nardetum. Duże powierzchnie zajmują płaty szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini i zbiorowisko borówki czarnej Vaccinium myrtillus. Niewielkie powierzchnie zajmuje zbiorowisko z kłosówką miękką Holcus mollis, maliną właściwą Rubus idaeus i jeżyną fałdowaną Rubus plicatus. Hale porastają grupy świerka pospolitego Picea abies. Z gatunków chronionych spotkać można szafrana spiskiego (krokusa) Crocus scepusiensi, śnieżyczkę przebiśnieg Galanthus nivalis i dziewięćsiła bezłodygowego Carlina acaulis.
Z hali roztacza się rozległa panorama na południową stronę, szczególnie na graniczny, polsko-słowacki grzbiet od Pilska po Wielką Raczę. W oddali z kolei widać Tatry, Góry Choczańskie, Małą Fatrę i Wielką Fatrę. Przez halę przebiega jeden z najbardziej widokowych szlaków w Beskidach – żółty łączący Rajczę i Ujsoły z Halą Rysianką.
Hala Bendoszka
Rozległa hala położona w szczytowych partiach Bendoszki Wielkiej (1144 m n.pm.) i na jej północnych stokach na wysokości powyżej 1080 n n.p.m. Bendoszka Wielka jest szczytem położonym w środkowej części „Worka Raczańskiego”, w biegnącym ku północy bocznym ramieniu odchodzącym od grzbietu granicznego w rejonie Bani, a kończącym się nad Rycerką Górną u zbiegu potoków Rycerka i Rycerki. Nazwa szczytu pochodzi od nazwiska Bendys. Halę porasta cenna przyrodniczo łąka mieczykowo-mietlicowa Gladiolo-Agrostietum, znajduje się tu stanowisko dzwonka piłkowanego Campanula serrata.
Ze względu na znaczną wysokość, bliskość głównego grzbietu i okazałą szczytową polanę, Bendoszka znana jest z ciekawego i rozległego widoku, praktycznie na cały „Worek Raczański” – z Wielką Raczą, Rycerzową i Muńcołem, a także na Pasmo Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Ze specjalnie oznakowanego punktu widokowego rozpościera się też panorama słowackiej Małej Fatry. Hala jest licznie odwiedzana przez turystów przebywających w nieodległym schronisku PTTK „Na Przegibku”.
Na szczycie znajduje się Jubileuszowy Krzyż Ziemi Żywieckiej o wysokości 23,5 m. postawiony tam we wrześniu 2000 roku z okazji Jubileuszu 2000 roku, ogłoszonego przez Kościół katolicki. Kamień węgielny pod budowę został poświęcony przez Jana Pawła II 15 czerwca 1999 w Krakowie. Zgodnie ze słowami biskupa Tadeusza Rakoczego, krzyż „swymi ramionami ma symbolizować wspólnotę Żywiecczyzny, a przede wszystkim jedność wiary chrześcijańskiej”.
Przez halę przebiega czarny szlak turystyczny z Soli i Rycerki Dolnej do schroniska PTTK na przełęczy Przegibek. Szlak ten łączy szereg hal i polan na Praszywce Wielkiej, Przysłópie Potóckim i Bendoszcze.
zdj. Magdalena Sporek- bacówka na Przysłópie Potóckim
Hala Bieguńska
Rozległa hala położona na południowych, podszczytowych stokach pomiędzy Boraczym Wierchem (1244 m n.p.m.) a Lipowskim Wierchem (1324 m m.p.m.). Jej nazwa pochodzi od właściciela o nazwisku Biegun. Hala Bieguńska znajduje się na wysokości około 1160–1225 m n.p.m. powyżej źródeł Zająców Potoku i Śmierdzącego Potoku. Często jej dwóm częściom przypisuje się oddzielne nazwy: część zachodnia to Hala Gawłowska, część wschodnia to Hala Bieguńska.
Z hali rozpościera się jedna z najpiękniejszych w Beskidach panoram na kierunku południowym. Widać stąd graniczny, polsko-słowacki grzbiet od Pilska po Wielką Raczę, a za nim widoczne są Tatry i Góry Choczańskie.
W przenawożonych miejscach, gdzie dawniej stały koszary dla owiec, rosną łany szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini. Z cennych zbiorowisk wyróżnić można zachodniokarpacką murawę bliźniczkową Hieracio (vulgati)-Nardetum. Niewielki płaty tworzą także zbiorowisko z kłosówką miękką Holcus mollis i zbiorowisko z poziewnikiem szorstkim Galeopsis tetrahit. Na postępującą sukcesję wtórną lasu wskazują płaty borówczysk Vaccinium myrtillus i grupy świerka pospolitego Picea excelsa. Z roślin chronionych spotkać tu można szafran spiski (krokus) Crocus scepusiensi i dziewięćsiła bezłodygowego Carlina acaulis.
Przez halę przebiega jeden z najbardziej widokowych szlaków w Beskidach – żółty łączący Rajczę i Ujsoły z Halą Rysianką.
zdjęcie w tle: Daniel Franek
źródło i zdjecia: INWENTARYZACJA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO ZWIĄZANEGO Z KULTURĄ PASTERSKĄ W KARPATACH W OBRĘBIE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO, opracowaniea potrzeby projektu „Szlak Kultury Wołoskiej”: Michał Sobala